« به نام خدا »
سیره نبوی  (ص)
استاد    دکتر فلاح زاده
جلسه اول 29/6/90
در جلسه اول مباحث کلی از واحد های دوره کارشناسی ارشد و توضیحی در مورد پایان نامه و مسایلی از این دست گذشت.
جلسه دوم 5/7/90
موضوع : سیره چیست؟
آیا سیره نبوی همان تاریخ اسلام است یا متفاوت است. در تاریخ اسلام قالبی وجود دارد که در بردارنده مباحثی چون عصر جاهلیت، جغرافیای عربستان، قبایل، نسب پیامبر اسلام، تولد، دوران شیر خوارگی، نوجوانی، جوانی و سفر به شام، تجارت و بازرگانی، ازدواج، بعثت و............... تا رحلت است.
اگر سیره به این معنی باشد یعنی همان مباحث موجود در تاریخ اسلام پس در واقع سیره از تاریخ جدا نخواهد بود. با رجوع به تالیفات موجود  مانند تاریخ اسلام پیشوایی، سیره رسول الله جعفریان، موسوعه تاریخ اسلام یوسفی غروی، تاریخ تحلیلی  اسلام شهیدی ، تاریخ پیامبر آیتی، سیره پیامبر............ این مطلب تایید می شود که سیره چیزی جز همان تاریخ نیست. چرا که سیر بحث در کتابهای با عنوان تاریخ با سیره یک سیر واحد است. اما آنچه که این نوع نوشته ها را از هم متمایز می سازد ، عنوان، حجم، منابع مورد استفاده یا کلامی بودن یا تاریخ بودن است.
جلسه سوم 12/7/90
موضوع: دلایل تدوین سیره، ذیل مباحث تاریخ
چرا قالب بحث تاریخ و سیره یکی است؟ و  این ساختار از کجا آمده است؟     در جواب این دو سوال می توان به مطالب زیر اشاره کرد.
- تقلید علمی از پیشینیان.  مولفان آثار امروزی بدلیل عدم درک زمان پیامبر(ص) مجبور به بهره گیری از نزدیک ترین منابع به آن زمان هستند. لذا می توان تکرار این ساختار در آثار بعدی را بدلیل تبعیت از منابع دست اول در این زمینه دانست.
- عدم وجود محتوا.  مولف امروزی به غیر از محتوای موجود، محتوای دیگری در اختیار ندارد و همین دلیل تکرار ساختار سیره نویسی است.
- طراحی این ساختار از ابن هشام است که وی نیز از ابن اسحاق( م 150 هـ) اخذ کرده است. بنابراین سلطه این نوع نگارش بعدها در آثار دیگر نیز حفظ شده است.
سوالات مطرح در بحث تا کنون :
1. سیره چیست؟
2. تفاوت سیره نبوی با تاریخ اسلام چیست؟
3. چرا سیره در ضمن تاریخ اسلام نوشته می شود؟
4. چرا قالب بحث سیره و تاریخ یکی است؟
5. این ساختار و محتوا از کجا آمده است؟

جلسه چهارم 19/7/90
نقد و بررسی سیره ابن اسحاق
سیره ابن اسحاق در واقع مرجع و منبع همه آثار در حوزه  سیره نویسی شده است.  حال با توجه به قداستی که پیدا کرده است بررسی آن مهم جلوه می کند.

اعتبار سیره ابن اسحاق ( ابن هشام )
- اگر قایل به مکتب نقلی در تاریخ باشیم، سیره ابن اسحاق ( ابن هشام ) تنها راه دسترسی به سیره پیامبر(ص) خواهد بود. در این نوع نگاه عقل جایگاه استنباطی ندارد. اما اگر قایل به این مکتب نباشیم و در کنار مکتب نقلی از ابزارهای کمکی دیگر برای فهم بهتر و رسیدن به سیره نبی مکرم خدا(ص) استفاده کنیم، می توان سلطه سیره ابن هشام را به چالش کشید. برای رسیدن به یک واقعه و یا تجزیه و تحلیل آن می توان  از ابزارهای مختلفی چون جغرافیا، اقتصاد، سیاست، و...... استفاده کرده و با ارجاع به عقل، قابلیت اثبات یا عدم اثبات آن واقعه را روشن نمود. پس در صورت اعتقاد به مکتب نظری در تاریخ نگاری سیره ابن اسحاق ( ابن هشام در واقع اعتباری ندارد.

- ابن اسحاق همه تلاش خود را برای برجسته کردن بخشی از زندگانی پیامبر(ص) صرف کرده که در واقع رسالت اصلی پیامبر نبود. ابن اسحاق بجای پرداختن به فعالیت های فرهنگی پیامبر (ص) به فعالیت های نظامی ایشان پرداخته و به طور عمده این بخش از زندگی حضرت را برجسته نموده است در حالیکه آنچه که رسالت واقعی پیامبر بر آن استوار بوده تحول فرهنگی و اخلاقی جامعه مسلمین بوده که بدان پرداخته نشد. خلاصه آنکه آنچه که ابن اسحاق در سیره خود آورده در واقع گزارشی غیر شفاف از غزوات و جنگهای پیامبر است.

جلسه پنجم 26/7/90

موضوع : مبانی و اصول سیره نگاری

جلسه ششم 3/8/90

موضوع : طرح مباحث موجود در سیره نبوی (ص)
سیره :      الف : سیره فردی و خصوصی پیامبر(ص)
               ب : سیره اجتماعی که در ارتباط با دیگران صورت گرفته است.
الف : موضوعات موجود در سیره یا رفتارهای فردی:
1. سیره پیامبر در خواب  :  خواب روزانه، مقدار خواب، بستر برای خواب، شکل خواب، محیط خواب،
2. خوردن و آشامیدن در سیره پیامبر (ص)
3. سیره پوشش: کوتاهی، بلندی، تنوع رنگ و...
4. نشست و برخاست در سیره پیامبر(ص)
5. نظافت و آرایش در سیره پیامبر(ص)

جلسه هفتم 10/8/90
موضوع : سیره اجتماعی پیامبر(ص)
سیره اجتماعی دارای ابعاد مختلف : فرهنگی، سیاسی ، اقتصادی ، نظامی ، بهداشتی و.... است. نگاه به سیره اجتماعی باید از روزنه مباحث روز باشد. یعنی در مطالعه سیره فرهنگی باید از روزنه چارچوب سیره فرهنگی امروز با تعارفی موجود توجه شود.
سیره فرهنگی  پیامبر
در پرداختن به سیره فرهنگی پیامبر(ص) باید به زیر مباحث توجه شود.
1. تعریف فرهنگ از منظر پیامبر(ص)
2. اهمیت فرهنگ
3. اصالت فرهنگ ( اصالت یا عدم اصالت فرهنگ در سیره پیامبر (ص) )
4. تبادل و ارتباط فرهنگی
5. امنیت فرهنگی ( ارتباط یا عدم ارتباط فرهنگی از منظر پیامبر(ص) و راه امیت فرهنگی کدام است؟)

جلسه هشتم 17/8/90
6. فرهنگ پذیری: (چگونگی  و ابزار انتقال فرهنگ جامعه به نسل جدید از دیدگاه پیامبر چیست؟ )
7. تبلیغات فرهنگی
8. تغییر فرهنگ
9. اصلاح فرهنگ
10. تبلیغ فرهنگی
- اهمیت رسانه و تبلیغ
- ضرورت رسانه و تبلیغ
- ابزار رسانه و تبلیغ
- بایسته های رسانه و تبلیغ

11. ادبیات فرهنگی از دیدگاه پیامبر(ص)
- جایگاه شعرو شاعری
- ادبیات پیامبر(ص)
- اهمیت ادبیات
- جایگاه حکایت در ادبیات پیامبر(ص)
- نقد پیامبر بر ادبیات جاهلی
- اصول ادبیات پیامبر(ص)
- هنر موسیقی در عصر پیامبر(ص)
- معماری و فنون

جلسه نهم 1/9/90
ادامه مباحث فرهنگی
12. آداب و رسوم در سیره فرهنگی
- مراسم ختم
- جشنها
- نامگذاری و اسامی
مباحث موجود در سیره سیاسی رسول خدا(ص)
علوم سیاسی در بردارنده مباحث حکومت و حرم قدرت در جامعه است و آنرا از زوایای مختلف مورد توجه قرار می دهد.
1. ضرورت یا عدم ضرورت حکومت از منظر پیامبر(ص)
2. حکومت مطلوب از منظر پیامبر(ص)
3. حاکم مطلوب از منظر پیامبر(ص)
4. ویژگی کارگزاران از منظر پیامبر(ص)  
5. رابطه حکومت با مردم / جایگاه مردم در حکومت/ اعتبار آرای عمومی / برد آرای عمومی / دموکراسی در حکومت از منظر پیامبر(ص) 
6. مشروعیت حکومت از منظر پیامبر(ص)
7. آزادی و محدودیت های آزادی از منظر پیامبر(ص)
8. حقوق اقلیت ها از منظر پیامبر(ص)
9. جایگاه مخالفین و تعامل و برخوردها از منظر پیامبر(ص)
10. اصول روابط خارجی از منظر پیامبر(ص)
11. اعتبار شورا از منظر پیامبر(ص)
12. آسیب شناسی نظام سیاسی از منظر پیامبر(ص)
13. عوامل ثبات حکومت از منظر پیامبر(ص)
14. جابجایی قدرت/ مدل جابجایی قدرت از منظر پیامبر(ص)
15. مهمترین وظایف حکومت از منظر پیامبر(ص)
16. تفکیک قوا ( نظریه مونتسکیو در تفکیک بین مجری و وضع کننده قانون)
17. نظارت بر قدرت/ کنترل قدرت از منظر پیامبر(ص)
18. رابطه اخلاق و سیاست از منظر پیامبر(ص)
19. تقدس یا عدم تقدس از منظر پیامبر(ص)
جلسه دهم 8/9/1390
سیره امنیتی و اطلاعاتی پیامبر (ص)
مهمترین وظیفه و عامل اصلی تشکیل حکومت، امنیت جامعه است. با این توجه اهمیت و ضروت امنیت در سیره نبوی مهم جلوه می کند. مهمترین محورهای پژوهشی در این موضوع عبارتند از:
1. اهمیت و ضرورت
2. راهکارهای تأمین امنیت
- توسل به قدرت نظامی
- ایجاد دوستی و اخوت میان مردم
- تعدیل طبقات اجتماعی
- مراعات حقوق دیگران
3. عوامل تضعیف و اختلال امنیت از منظر پیامبر(ص)
4. انواع امنیت ( فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی)
سیره اطلاعاتی پیامبر (ص)
از جمله پایه های اصلی حکومت در برخورد با گروههای معارض .و یا برای کنترل کارگزاران و مدیران، کسب و حفاظت از اطلاعات است. از آنجا که پیامبر (ص) در مدینه حکومت تشکیل می دهد، جهت مدیریت و کنترل و حفظ حکومت باید مراقب شبکه های اطلاعاتی مکه باشد تا مانع از اختلال در نظام و ساختار حکومت شود. مهمترین محور های پژوهشی در این موضوع عبارتند از:
1. ضرورت حفظ اسرار در سیره پیامبر(ص)
2. جمع آوری و کسب خبر
3. مبارزه با جاسوسان
4. طبقه بندی اطلاعات به صورت فوق سری، سری، فوق محرمانه، محرمانه، عادی
5. ابزارهای اطلاعاتی
6. اخلاق اطلاعاتی پیامبر(ص)
سیره نظامی پیامبر (ص)
از آنجا که پیامبر(ص) محور تحول در جامعه را فرهنگ می دانست و هدف اصلی شان صلح بوده نه جنگ، هر گونه برخوردهای نظامی را دفاع دانسته و آنرا به عنوان آخرین ابزار بکار می بردند. مهمترین محور های پژوهشی در این موضوع عبارتند از:
1. جایگاه صلح وجنگ در اندیشه پیامبر(ص)
2. مدیریت جنگ ( آمادگی دفاعی در سیره پیامبر(ص)، آموزش نظامی، ابزار نظامی)
3. رابطه جنگ و امنیت
4. اعلان و شروع جنگ
5. مدیریت جنگی(چینش، انتخاب فرمانده، تاکتیک های نظامی) 
6. خدعه در نبرد و دایره خدعه در جنگ
7. مدیریت پس از جنگ
8. اطلاعات نظامی در جنگ
9. جنگ روانی در سیره

جلسه یازدهم 22/9/1390
از دیگر موضوعات مورد بحث در سیره پیامبر را مهم است اما به دلیل کمی زمان بدان پرداخته نمی شود عباتند از:
سیره اقتصادی
سیره قضائی
سیره اجتماعی پیامبر
سیره اخلاقی پیامر
سیره عبادی
سیره تربیتی
سیره بهداشتی

موضوع جدید:  سیره سیره نبوی
در این بحث تاریخچه سیره مورد بررسی قرار می گیرد . سیر (تاریخچه ) سیره نبوی در دو مقطع مورد بررسی قرار می گیرد.
1. سیره عصر نبوی ( اعم از دوران مکه و مدینه)
2. سیره  پس از پیامبر( تا امروز) بخش دوم به نوعی مربوط به مباحث بررسی منابع است.
سوالات زیادی در این موضوع مطرح است :
1. سیره نبوی از کی مورد توجه قرار گرفت. مسلمین در زمان پیامبر از کی و چرا به سیره توجه کردند؟ یعنی شروع توجه به سیره کجا بود و چرا مسلمین به سیره پیامبر توجه صورت گرفت؟
2. آیا زمان توجه از بعثت بود؟ یا پیش از بعثت مورد توجه بود؟
3. عکس العمل مسلمین در مواجه با سیره پیامبر چه بود؟ ( تعدادی تسلیم مطلق، تعدادی عدم تسلیم مطلق، تعدادی تفکیکی بودند)
4. نقل سیره در زمان پیامبر به چه صورت اتفاق می افتاد؟
5. دستکاری در سیره در زمان پیامبر؟
6. آیا  پیامبر بر تبعیت  جامعه از رفتار های خود امر می کرد؟
پیامبر در مرتبه اول یک پیام آور است و واسطه ای است برای انتقال پیام خداوند. لذا در مرتبه اول مسلمانان به پیام توجه داشتند.  در واقع پیامبر  از دو اعتبار مورد توجه بود یکی از جهت پیک بودن و دیگری خود فرد پیامبر است . اما اینکه خود این پیام رسان به عنوان یک منبع مورد توجه قرار گرفت از کی و کجا بود. این بحثی است که در منبع شناسی سیره مورد توجه است. 
گاه فردی به عنوان پیام رسان صرفا یک پیام رسان است یعنی آنچه که مهم است آن پیامی است که فرد می رساند و خود فرد اهمیت چندانی ندارد. اما گاهی فرد علاوه بر حمل پیام خودش هم به عنوان نماینده تام الاختیار فرستاده می شود و قول و فعلش حجت است. در اینجا توجه به فرد، رفتار ها و سخنان وی اهمیت دارد. حال سوال اینست که چطور کنار حجیت پیام خود فرد هم حجت است. ؟
یکی از پاسخ ها اینست که  :
-  وجود سنخیت میان منبع پیام، پیام و پیام رسان
-  خداوند در انتخاب رسول، فردی خطا کار و نادرست را به عنوان رسول بر نمی گزیند.
- شخصیت پیامبر و کمال رفتاری پیامبر تسخیر کننده بود و برای عموم جامعه جذاب بود.
- وجود سنت  تبعیت از نبی در میان جوامع قبلی که در کتب قبلی
- گاه در خود پیام بر تایید رساننده تاکید شده است. در این صورت حجیت شخص رساننده ثابت است. آیات زیادی در مورد خود وجود مقدس پیامبر آمده که بر حجیت رفتار و سخنان ایشان تاکید شده است.

-  آیات مکی دال بر تبعیت از پیامبر:
  - اعراف 157 ،
 - 158-  اعراف ،  
- 215-  و 216 شعرا 
- 162  انعام 
-3 و 4   نجم
- 50 انعام
- آیات اول سوه یس
- 43 سوره زخرف
- 4 سوره قلم
سوره های مدنی دال بر تبعیت از پیامبر:
- 21 سوره احزاب
- 7 سوره حشر
- 31 آل عمران
- 45 و 46 احزاب
- 52 سوره نور
حال با توجه به ادله حجیت شخصیت پیامبر، سوال دیگر اینکه پیامبر با توجه به این شخصیت عظیم چطور با مردم عادی برخورد می کرد؟ پیامبر به صورت عادی و ساده با توجه به عظمت شخصیتی ای که داشت با مردم برخورد می کرد و مردم در مقابل ایشان اظهار نظر می کردند و در واقع فضای مناسبی را در رفتارهای اجتماعی ایجاد می کرد.